Οι μικρές ιδιαιτερότητες της ελληνικής γραμματικής
Οι μικρές ιδιαιτερότητες της ελληνικής γραμματικής δεν είναι μόνο χρήσιμες, είναι και πολύ ενδιαφέρουσες. Διάλεξα μερικές από αυτές για να τις δούμε μαζί και περιμένω τα σχόλιά σας:
1
Με κεφαλαίο ή με μικρό;
α. Γράφονται με κεφαλαίο τα εθνικά ονόματα και τα ονόματα που σημαίνουν καταγωγή:
- Έλληνας
- Γερμανός
- Αθηναίος
- Αφρικανός
β. Τα αντίστοιχα επίθετα γράφονται με μικρό:
- Ο έλληνας πρωθυπουργός
- Η γερμανίδα καγκελάριος
- Οι αθηναίοι πολίτες
- Ο αφρικανός μετανάστης
γ. Γράφονται με κεφαλαίο τα σύνθετα τοπωνύμια και γεωγραφικά ονόματα, ακόμη και όταν η μία από τις δύο λέξεις είναι ένας απλός γεωγραφικός όρος:
- Μεσόγειος Θάλασσα
- Λευκά Όρη
- Ειρηνικός Ωκεανός
- Κανάριες Νήσοι
δ. Όμως γράφεται με μικρό ο γεωγραφικός όρος των σύνθετων τοπωνυμίων ή γεωγραφικών ονομάτων, όταν αυτός προηγείται με το άρθρο του:
- ο ποταμός Αμαζόνιος
- η πλατεία Συντάγματος,
- η λίμνη Πλαστήρα
- η έρημος Σαχάρα
2
Σε γενικές γραμμές, στο γραπτό λόγο αποφεύγουμε την έκθλιψη αλλά και την αφαίρεση.
Ο Μ. Τριανταφυλλίδης στη Νεοελληνική Γραμματική ορίζει για την έκθλιψη:
Όταν μια λέξη τελειώνει σε φωνήεν και η ακόλουθη αρχίζει από φωνήεν, συχνά χάνεται το τελικό φωνήεν της προηγούμενης λέξης.
Π.χ. με άφησε – μ’ άφησε, από αλλού – απ’ αλλού
Και για την αφαίρεση:
Όταν μια λέξη τελειώνει σε φωνήεν και η ακόλουθη αρχίζει από φωνήεν, χάνεται κάποτε το αρχικό φωνήεν της ακόλουθης λέξης.
Π.χ. να έχουμε – να ‘χουμε, θα έρθω – θα ‘ρθω
3
Του Μεξικού ή του Μεξικό;
Το Μεξικό είναι η ελληνική λέξη για τη χώρα αυτή και η οποία κλίνεται. Στις άλλες γλώσσες οι αντίστοιχες λέξεις προφέρονται διαφορετικά, για παράδειγμα στα ισπανικά (México), αγγλικά (Mexico) ή γαλλικά (Mexique).
Λέμε λοιπόν ο κόλπος του Μεξικού.
4
Άμεσα ή αμέσως;
Το τροπικό επίρρημα άμεσα σημαίνει με άμεσο τρόπο, απευθείας Π.χ. Η απόφαση ελήφθη από την κυβέρνηση άμεσα χωρίς τη διαμεσολάβηση του ΟΗΕ.
Το χρονικό επίρρημα αμέσως σημαίνει πολύ σύντομα, χωρίς καθυστέρηση Π.χ. Η πτήση για το Λονδίνο θα φύγει αμέσως από την πύλη 2.
5
Μακαρόνι και Πίτσα
Η Μαρία Ιορδανίδου στο «Ταξίδι των λέξεων» μας πληροφορεί ότι το «μακαρόνι» ενδέχεται να έχει ελληνική ρίζα: από το μεσαιωνικό μακαρωνία από το μακαρία (θηλυκό του επιθέτου μακάριος που σημαίνει καλότυχος, ευτυχής) και την εποχή εκείνη σήμαινε φαγητό από ζωμό και κριθάρι που προσφερόταν μετά από τις κηδείες.
Η «πίτσα» ενδέχεται να προέρχεται από τη μεσαιωνική λέξη πίτα. Η δε τελευταία μπορεί να αναζητηθεί από την ιταλική pitta, η οποία ανάγεται στη λατινική λέξη picta, η οποία με τη σειρά της προέρχεται από την πηκτή, ένα βραστό φαγητό από πηγμένο ζωμό!
